امضای الکترونیکی چیست و چه کاربردی دارد؟

امضای الکترونیکی به مجموعه‌ای از داده‌ها گفته می‌شود که به‌صورت دیجیتال به اسناد یا پیام‌ها اضافه می‌شوند و از آن برای تأیید هویت امضاکننده و اطمینان از صحت و یکپارچگی اطلاعات استفاده می‌شود. این امضا جایگزین امضای دستی در فضای دیجیتال است و امکان احراز هویت و تأیید اصالت سند را در تراکنش‌ها و ارتباطات الکترونیکی فراهم می‌کند.

امضای الکترونیکی به هر نوع علامت، رمز، یا داده‌ای گفته می‌شود که برای شناسایی و تایید هویت امضاکننده به صورت الکترونیکی استفاده می‌شود. این امضا می‌تواند جایگزین امضای دستی در محیط دیجیتال باشد و اعتبار قانونی به مدارک و قراردادهای آنلاین می‌بخشد.

امضای الکترونیکی از طریق الگوریتم‌های رمزنگاری ایجاد می‌شود. در این فرایند، یک کلید خصوصی توسط امضاکننده برای رمزنگاری سند استفاده می‌شود، و با کلید عمومی که به افراد دیگر داده می‌شود، می‌توان صحت امضا را تأیید کرد. این امضاها معمولاً قابل تغییر و دستکاری نیستند، که باعث می‌شود اسناد به امضا رسیده به شکل مطمئنی محافظت شوند.

امضای الکترونیکی به ویژه در سیستم‌های بانکی، قراردادهای آنلاین، خرید و فروش اینترنتی و در کل در هرگونه تراکنش دیجیتال که نیاز به تأیید و تصدیق هویت دارد، بسیار کاربرد دارد و امنیت و سرعت بیشتری به این فرایندها می‌بخشد.

انواع امضای الکترونیکی کدامند؟

امضای الکترونیکی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که بسته به نیاز و سطح امنیت مورد نظر، از آن‌ها استفاده می‌شود. برخی از انواع رایج امضای الکترونیکی عبارتند از:

• امضای الکترونیکی ساده: این نوع امضا، ساده‌ترین نوع امضا است که می‌تواند شامل کد تأیید، امضای دیجیتال یا حتی امضای دستی اسکن شده باشد. در این نوع امضا، هیچ‌گونه رمزنگاری پیچیده‌ای وجود ندارد و بیشتر برای اسناد غیررسمی و کم‌اهمیت استفاده می‌شود.
• امضای الکترونیکی پیشرفته: این نوع امضا امنیت بالاتری دارد و معمولاً برای اسناد و تراکنش‌های حساس‌تر استفاده می‌شود. این امضا باید منحصر به فرد باشد، هویت امضا کننده را به وضوح شناسایی کند و به‌گونه‌ای طراحی شود که هر گونه تغییر در محتوای سند بعد از امضا، قابل شناسایی باشد.
• امضای الکترونیکی با اعتبار قانونی (امضای دیجیتال): این نوع امضا از قوی‌ترین و امن‌ترین نوع امضاها است که در آن از الگوریتم‌های رمزنگاری برای تایید هویت و صحت سند استفاده می‌شود. این امضا علاوه بر داشتن ویژگی‌های امضای الکترونیکی پیشرفته، می‌تواند توسط مراجع قانونی نیز به رسمیت شناخته شود. امضای دیجیتال معمولاً با استفاده از کلید خصوصی و عمومی صورت می‌گیرد و برای اسناد قانونی یا قراردادهای رسمی استفاده می‌شود.
• امضای الکترونیکی تصدیقی: این نوع امضا شامل تأییدیه از یک شخص ثالث (یک مرجع صدور گواهی) است که صحت امضا را تأیید می‌کند. این امضا معمولاً برای مواقعی که نیاز به اثبات صحت و اعتبار سند وجود دارد، به کار می‌رود.

مزایای امضای الکترونیکی

امضای الکترونیکی مزایای زیادی دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

• صرفه‌جویی در زمان و هزینه: امضای الکترونیکی به جای نیاز به چاپ، ارسال و دریافت اسناد فیزیکی، همه کارها را به صورت دیجیتالی و سریع انجام می‌دهد و هزینه‌های مربوط به کاغذ و پست را کاهش می‌دهد.
• افزایش امنیت: امضای الکترونیکی از رمزنگاری برای تضمین اصالت و یکپارچگی سند استفاده می‌کند. این روش از جعل یا تغییر غیرمجاز اسناد جلوگیری می‌کند و اطمینان می‌دهد که سند بدون تغییر باقی می‌ماند.
• دسترسی آسان و سریع: با امضای الکترونیکی، کاربران می‌توانند اسناد را از هر کجا و در هر زمانی امضا کنند، که انعطاف‌پذیری بیشتری را برای شرکت‌ها و کاربران فراهم می‌کند.
• قابلیت پیگیری و ردیابی: امضاهای الکترونیکی معمولاً دارای قابلیت ردیابی و پیگیری هستند، به این معنا که می‌توان مسیر امضاها و تأییدیه‌ها را به آسانی دنبال کرد و مشاهده نمود.
• مطابقت با قوانین و استانداردها: در بسیاری از کشورها، امضای الکترونیکی دارای ارزش قانونی است و قوانین مختلفی از جمله قانون تجارت الکترونیک از آن پشتیبانی می‌کنند.
• حفظ محیط زیست: با کاهش استفاده از کاغذ و مواد چاپی، امضای الکترونیکی به حفظ محیط زیست و کاهش ردپای کربنی کمک می‌کند.

به طور کلی، امضای الکترونیکی باعث افزایش کارایی، امنیت و صرفه‌جویی در منابع می‌شود و به کسب‌وکارها و افراد کمک می‌کند تا به سمت دیجیتالی شدن و کاهش استفاده از اسناد فیزیکی حرکت کنند.

کاربرد امضای الکترونیکی در تجارت الکترونیک

امضای الکترونیک (Digital Signature) یکی از فناوری‌های مهم در زمینه امنیت اطلاعات و معاملات دیجیتال است که در بسیاری از حوزه‌ها کاربرد دارد. در اینجا به برخی از کاربردهای مهم امضای الکترونیک اشاره می‌کنم:

• تایید هویت: با استفاده از امضای الکترونیک می‌توان هویت فرد امضاکننده را تأیید کرد. این روش به ویژه در قراردادهای الکترونیک و معاملات آنلاین که نیاز به تایید هویت دارند، کاربردی است.
• ایجاد اعتبار و اعتماد: امضای الکترونیک تضمین می‌کند که سند یا پیام ارسال‌شده از سوی شخص معینی است و محتوای آن دستکاری نشده است. این موضوع به خصوص در قراردادها و معاملات مالی و حقوقی اهمیت دارد.
• افزایش سرعت و کارآیی: در مقایسه با امضای سنتی، امضای الکترونیک نیازی به حضور فیزیکی افراد ندارد. این موضوع فرآیندهای اداری و حقوقی را تسریع می‌کند و به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند.
• حفظ یکپارچگی اطلاعات: امضای الکترونیک باعث می‌شود تا مطمئن شویم که محتوای سند یا پیام، بدون تغییر باقی مانده و در طول انتقال دچار دستکاری نشده است.
• کاربرد در سیستم‌های دولت الکترونیک: امضای الکترونیک در تعاملات مردم با نهادهای دولتی، مانند امضای اسناد رسمی، دریافت مجوزها و پر کردن فرم‌های الکترونیکی بسیار کاربرد دارد.
• قراردادهای آنلاین و تجارت الکترونیک: با افزایش استفاده از تجارت الکترونیک، امضای الکترونیک نقش مهمی در تایید قراردادها و اطمینان از قانونی بودن معاملات آنلاین ایفا می‌کند.
• صنعت بانکداری و مالی: در بانکداری الکترونیک، امضای دیجیتال برای تایید تراکنش‌ها، انتقال وجه، و قراردادهای مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد و امنیت بیشتری برای مشتریان فراهم می‌کند.
• حفظ حریم خصوصی: امضای الکترونیک می‌تواند به حفاظت از حریم خصوصی کاربران کمک کند، زیرا تضمین می‌کند که فقط افراد مجاز به اطلاعات و اسناد دسترسی دارند.

اعتبارسنجی امضای الکترونیکی

اعتبارسنجی امضای الکترونیک فرآیندی است که برای اطمینان از اصالت و یکپارچگی یک سند دیجیتال و تایید هویت امضاکننده استفاده می‌شود. این اعتبارسنجی معمولاً از طریق زیرساخت‌های رمزنگاری و پروتکل‌های امنیتی انجام می‌گیرد و به کاربران این اطمینان را می‌دهد که سند توسط فرد مورد نظر امضا شده و از زمان امضا تغییری نکرده است.

مراحل اعتبارسنجی امضای الکترونیک چگ.نه است؟

• تایید هویت امضاکننده: ابتدا باید اطمینان حاصل شود که امضا واقعاً متعلق به فرد یا نهاد مورد نظر است. این کار با استفاده از کلید عمومی امضاکننده انجام می‌شود.
• تایید یکپارچگی سند: بعد از امضا، یک “هش” (hash) از سند ایجاد و همراه امضا ذخیره می‌شود. در زمان اعتبارسنجی، مجدداً یک هش از محتوای فعلی سند ایجاد و با هش اصلی مقایسه می‌شود. اگر این دو هش یکسان باشند، به این معنی است که سند تغییری نکرده است.
• استفاده از گواهی‌نامه‌های دیجیتال: اغلب از گواهی‌نامه‌های دیجیتال صادر شده توسط یک مرجع صدور گواهی معتبر (CA) برای تأیید هویت امضاکننده استفاده می‌شود. این گواهی‌نامه‌ها حاوی کلید عمومی امضاکننده و اطلاعات هویتی او هستند و نقش مهمی در اعتبارسنجی دارند.
• الگوریتم‌های رمزنگاری: امضای دیجیتال با استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری ایجاد و بررسی می‌شود. رایج‌ترین الگوریتم‌ها شامل RSA، DSA و ECDSA هستند که امنیت بالا و غیرقابل جعل بودن امضا را تضمین می‌کنند.

این فرایند باعث می‌شود که امضای الکترونیک به عنوان یک راه امن و مطمئن برای تأیید اسناد دیجیتال و انجام معاملات آنلاین مورد استفاده قرار گیرد.

احراز هویت الکترونیکی و روش‌های آن در امضای دیجیتال

احراز هویت الکترونیکی در امضای الکترونیکی فرآیندی است که طی آن، هویت شخصی که امضا را انجام می‌دهد، به‌صورت دیجیتال و معتبر تأیید می‌شود. این امر به‌منظور افزایش امنیت و اطمینان در انتقال اسناد و معاملات الکترونیکی صورت می‌گیرد. روش‌های مختلفی برای احراز هویت در امضای الکترونیکی وجود دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:

• استفاده از گواهی دیجیتال (Certificate): این روش متداول‌ترین روش برای احراز هویت در امضای الکترونیکی است. در این روش، شخص با دریافت یک گواهی دیجیتال از مراکز صدور گواهی (CA) می‌تواند هویت خود را در محیط الکترونیکی اثبات کند. این گواهی‌ها معمولاً شامل کلید عمومی و اطلاعات شخصی فرد است و برای ایجاد امضای دیجیتال استفاده می‌شوند.
• استفاده از کد OTP (رمز یکبار مصرف): در این روش، یک رمز یکبار مصرف (OTP) از طریق پیامک یا ایمیل به شخص ارسال می‌شود که به کاربر اجازه می‌دهد تنها یک بار و در یک مدت زمان مشخص از آن برای تأیید هویت خود استفاده کند. این روش به دلیل موقت بودن و قابلیت استفاده آسان، به‌ویژه برای احراز هویت در تراکنش‌های آنلاین کاربرد دارد.
• احراز هویت چندعاملی (MFA): در این روش، از چندین فاکتور برای تأیید هویت استفاده می‌شود؛ مانند استفاده از رمز عبور، اثر انگشت، یا کد OTP. این روش باعث افزایش امنیت احراز هویت می‌شود، زیرا مهاجمان باید چندین مرحله مختلف را برای نفوذ به سیستم بگذرانند.
• احراز هویت بیومتریک: روش‌های بیومتریک مانند اسکن اثر انگشت، چهره، یا شبکیه چشم نیز در احراز هویت الکترونیکی استفاده می‌شود. این روش‌ها از ویژگی‌های منحصر به فرد بدن انسان برای تأیید هویت استفاده می‌کنند و دقت و امنیت بالایی دارند.
• کلید عمومی و خصوصی (PKI): در این روش، از یک جفت کلید (کلید عمومی و خصوصی) برای احراز هویت و امضای دیجیتال استفاده می‌شود. کلید خصوصی در اختیار فرد است و باید مخفی بماند، در حالی که کلید عمومی برای تأیید هویت فرد به دیگران ارائه می‌شود.

روش‌های پیشگیری از تقلب در امضای الکترونیکی

پیشگیری از تقلب در امضای الکترونیکی با توجه به نقش حیاتی آن در امنیت تراکنش‌های دیجیتال، از اهمیت بالایی برخوردار است. در زیر چند روش موثر برای جلوگیری از تقلب در امضای الکترونیکی آورده شده است:

• رمزنگاری قوی: استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری قوی مانند RSA، AES و الگوریتم‌های هش مانند SHA-256 می‌تواند از تغییر یا جعل امضا جلوگیری کند. این روش با اطمینان از یکپارچگی داده‌ها و حفظ حریم خصوصی کاربر، تقلب را به حداقل می‌رساند.
• استفاده از زیرساخت کلید عمومی (PKI): سامانه‌های PKI با استفاده از کلیدهای عمومی و خصوصی امکان تصدیق هویت و اعتبار امضا را فراهم می‌کنند. این سیستم باعث می‌شود تا تنها افراد مجاز قادر به امضای الکترونیکی باشند.
• تصدیق چندعاملی (MFA): اضافه کردن لایه‌های امنیتی اضافی مثل رمز عبور، شناسه‌های بیومتریک (اثر انگشت، شناسایی چهره)، یا تاییدیه‌های پیامکی باعث کاهش خطر جعل می‌شود. این کار برای تصدیق هویت واقعی امضاکننده ضروری است.
• زمان‌بندی و ثبت لاگ‌ها: ثبت دقیق زمان و مکان امضای الکترونیکی می‌تواند به عنوان یک روش جلوگیری از تقلب و ردگیری تراکنش‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
• تصدیق بیومتریک: استفاده از بیومتریک مانند اثر انگشت، شناسایی چهره یا اسکن عنبیه می‌تواند به جلوگیری از جعل امضا کمک کند، زیرا بیومتریک‌ها منحصر به فرد و غیرقابل تقلید هستند.
• استفاده از گواهینامه‌های دیجیتال معتبر: گواهینامه‌های دیجیتال تأییدشده از سوی مراکز معتبر مانند CA (Certificate Authority) اعتبار امضاکننده را تأیید کرده و از تقلب جلوگیری می‌کنند.
• آموزش کاربران: کاربران باید از روش‌های امنیتی آگاه شوند و نسبت به خطرات مربوط به امضای الکترونیکی آگاهی داشته باشند.

قوانین امضای الکترونیکی در ایران

در ایران، قوانین امضای الکترونیکی در “قانون تجارت الکترونیکی” که در سال ۱۳۸۲ تصویب شده، بیان شده است. این قانون زیرساخت‌ها و الزامات قانونی برای استفاده از امضاهای الکترونیکی و اسناد الکترونیکی را مشخص می‌کند. برخی از نکات کلیدی این قانون عبارتند از:

• اعتبار قانونی: امضای الکترونیکی در صورت رعایت شرایط لازم، به‌عنوان سند قانونی و معتبر شناخته می‌شود. امضای الکترونیکی باید به‌طور یکتا به صاحب آن تعلق داشته باشد و قابلیت بررسی صحت آن توسط سایر طرف‌ها را داشته باشد.
• انواع امضاهای الکترونیکی: این قانون تفاوتی بین انواع مختلف امضاهای الکترونیکی قائل شده است. امضای دیجیتال یکی از انواع معتبر و ایمن امضای الکترونیکی است که از روش‌های رمزنگاری استفاده می‌کند.
• مرکز صدور گواهی: برای اعتبارسنجی امضاهای الکترونیکی، مرکز صدور گواهی الکترونیکی در کشور به وجود آمده است. این مراکز مسئولیت صدور گواهینامه‌های دیجیتال را دارند که صحت و اعتبار امضاهای الکترونیکی را تضمین می‌کند.
• تعهدات و مسئولیت‌ها: طرف‌هایی که از امضای الکترونیکی استفاده می‌کنند، موظف به رعایت اصول و رویه‌های تعیین‌شده هستند. در صورت بروز هر گونه سوءاستفاده، مسئولیت بر عهده دارنده امضا یا ارائه‌دهنده خدمات امضا است.
• قوانین و مقررات بین‌المللی: این قانون تلاش دارد تا از هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی و توصیه‌های حقوقی در حوزه تجارت الکترونیکی و امضای دیجیتال پیروی کند.

چگونه امضای الکترونیکی خود را بسازیم؟

برای ساختن امضای الکترونیکی خود به راحتی، می‌توانید از روش‌های زیر استفاده کنید:

• استفاده از نرم‌افزارهای آنلاین: برخی سایت‌ها به شما امکان می‌دهند امضای دیجیتال خود را بسازید. این سایت‌ها به شما این امکان را می‌دهند که با وارد کردن نام یا ایجاد طراحی خاص، امضای خود را بسازید. برخی از این سایت‌ها شامل “DocuSign” و “HelloSign” هستند.
• نرم‌افزارهای ویرایش تصویر: می‌توانید از نرم‌افزارهایی مانند Photoshop یا GIMP برای ایجاد امضای خود به صورت تصویری استفاده کنید. در این صورت، ابتدا امضای خود را روی کاغذ نوشته و سپس عکس آن را اسکن کرده و در نرم‌افزار ویرایش کنید.
• برنامه‌های مخصوص امضا: برنامه‌هایی مانند “SignEasy” یا “Adobe Acrobat” به شما این امکان را می‌دهند که امضای خود را ایجاد کرده و آن را روی اسناد مختلف اضافه کنید.
• ایجاد امضای دیجیتال با استفاده از کلید خصوصی: در صورتی که بخواهید امضای شما از نظر امنیتی معتبر باشد، باید از روش‌های امضای دیجیتال با استفاده از گواهی‌نامه‌های دیجیتال و کلیدهای خصوصی استفاده کنید. برای این کار می‌توانید از سرویس‌هایی مانند “Adobe Sign” یا “Comodo” بهره ببرید.

سخن آخر

در این مقاله به بررسی مفهوم و کاربرد امضای الکترونیکی در سیستم‌های بانکی، قراردادهای آنلاین، خرید و فروش اینترنتی پرداختیم و متوجه شدیم که امضای الکترونیکی کاربرد بسیار زیادی دارد و امنیت و سرعت بیشتری به این فرآیندها می‌بخشد.

بسیاری از پلتفرم های مالی برای ارائه وام از امضای الکترونیکی استفاده می کنند. نئووام اولین پلتفرم تامین مالی است که به روش فرد به فرد عمل کرده و امضای الکترونیکی یا دیجیتال برای وامدهی به افراد بهره می گیرد و ضمن مزایای زیادی که در این روش وجود دارد، امنیت و سهولت و سرعت فرآیند وام نیز افزایش می یابد.

برای مشاهده اطلاعات بیشتر درباره امضای الکترونیکی در نئووام اینجا کلیک کنید.